Οι βασικές λειτουργίες του ανοσοποιητικού συστήματος είναι η προστασία από τους εν δυνάμει παθογόνους μικροοργανισμούς, η εκκαθάριση των κατεστραμμένων ιστών και η συνεχής παρακολούθηση αλλά και εντοπισμός των εν τη γενέσει καρκινικών κυττάρων. Το πόσο ισχυρό είναι ένα ανοσοποιητικό σύστημα μεταβάλλεται από άνθρωπο σε άνθρωπο κυρίως λόγω γενετικών, περιβαλλοντικών και διατροφικών παραγόντων οι οποίοι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Εστιάζοντας στη διατροφή, η οποία αποτελεί έναν τροποποιήσιμο παράγοντα, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι, όπως και στα υπόλοιπα ανθρώπινα συστήματα, η λειτουργία του ανοσοποιητικού εξαρτάται από την επάρκεια σε θρεπτικά στοιχεία. Είναι εδραιωμένο ότι η διατροφική μας κατάσταση θα επηρεάσει τη συνολική ανοσία και την ανθεκτικότητα απέναντι σε λοιμώξεις.
Το ανοσοποιητικό μας σύστημα λειτουργεί επί μονίμου βάσεως αλλά υπερ-δραστηριοποιείται κατά την παρουσία παθογόνων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη σημαντική αύξηση των απαιτήσεών του σε θρεπτικά στοιχεία τα οποία θα αναζητήσει μέσω της διατροφής ή από τις εφεδρείες του οι οποίες αποτελούν τις αποθήκες συγκεκριμένων θρεπτικών στοιχείων. Τα κύτταρα του ανοσοποιητικού έχουν την ικανότητα να χρησιμοποιούν γλυκόζη, λιπαρά και αμινοξέα ως υποστρώματα παραγωγής ενέργειας. Κατά τη διάρκεια της παραγωγής ενέργειας θα χρειαστεί πληθώρα βιταμινών και μετάλλων, ειδικά χαλκού και σιδήρου. τα οποία λειτουργούν ως συνένζυμα. Ταυτοχρόνως με τις αυξημένες ανάγκες σε ενέργεια η οποιαδήποτε πρόκληση του ανοσοποιητικού θα οδηγήσει σε παραγωγή αντισωμάτων και διαφόρων αγγελιοφόρων κυττάρων τα οποία βασίζονται κυρίως σε λιπαρά και πρωτεΐνες. Αυτό σημαίνει επάρκεια σε θρεπτικά στοιχεία τα οποία θα χρειαστούν για τον κυτταρικό πολλαπλασιασμό και την παραγωγή των παραπάνω. Επιπλέον, ένας από τους μηχανισμούς άμυνας του ανοσοποιητικού είναι η απότομη συσσώρευση οξυγόνου στο σημείο της φλεγμονής. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα της δημιουργία ελεύθερων ριζών οι οποίες είναι απειλητικές και για τα υπόλοιπα κύτταρα. Εκεί ενεργοποιούνται μηχανισμοί αντιοξειδωτικής προστασίας οι οποίοι χρησιμοποιούν τις γνωστές μας βιταμίνες C και Ε καθώς και τα μέταλλα χαλκό, σίδηρο, ψευδάργυρο και σελήνιο. Επομένως, χρειάζεται να κρατήσουμε ότι το ανοσοποιητικό μας κάθε φορά που υπερ-δραστηριοποιείται θα χρειαστεί θρεπτικά στοιχεία τόσο για τον εαυτό του όσο και για τα αποτελέσματα των μηχανισμών του. Αν και η θρέψη είναι μια συνολική διαδικασία, υπάρχουν ορισμένες βιταμίνες και μέταλλα τα οποία φαίνεται ότι κατέχουν ξεχωριστή θέση στην λειτουργία και ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος. Ωστόσο, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι αρκετά από τα δεδομένα για αυτά τα μικροθρεπτικά στοιχεία και την επίδρασή τους στο ανοσοποιητικό προέρχονται από πληθυσμούς όπου υπάρχουν σοβαρές θρεπτικές ελλείψεις.
Ξεκινώντας από τη βιταμίνη Α, πρόκειται για μια βιταμίνη πολυμελετημένη της οποίας η έλλειψη αλλοιώνει τον εντερικό φραγμό με αποτέλεσμα να αυξάνεται η πιθανότητα λοίμωξης από διάφορα βακτήρια. Η βιταμίνη Α λαμβάνει μέρος στην ωρίμανση και διαφοροποίηση συγκεκριμένων κυττάρων του ανοσοποιητικού. Κάτι το οποίο φαίνεται και στην καλύτερη απόκριση του ανοσοποιητικού μετά τον εμβολιασμό για τέτανο σε μελέτες με παιδιά τα οποία λάμβαναν επιπρόσθετη βιταμίνη Α. Από την άλλη, μελέτες με παιδιά με έλλειψη βιταμίνης Α έχουν δείξει αύξηση της βαρύτητας της νόσησης και της θνησιμότητας από λοιμώξεις του αναπνευστικού και του πεπτικού συστήματος. Στον ανεπτυγμένο κόσμο η έλλειψη της Α είναι εξαιρετικά σπάνια διότι λαμβάνεται επαρκώς από τη διατροφή μέσω των γαλακτοκομικών, του βουτύρου, των ζωικών τροφών, των εμπλουτισμένων δημητριακών αλλά και ως προ-βιταμίνη από το μπρόκολο και τα καρότα.
Διάσημη πλέον βιταμίνη, η βιταμίνη D της οποίας ο λειτουργικός ρόλος στην ανοσία διερευνάται συνεχώς από τη στιγμή που βρέθηκε ότι τα κύτταρα του ανοσοποιητικού παράγουν υποδοχείς της βιταμίνης D άρα και ότι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Με απλά λόγια, η βιταμίνη D φαίνεται ότι αποτελεί ακόμα και συνδετικό κρίκο μεταξύ των δύο σκελών του ανοσοποιητικού δηλαδή της έμφυτης και της επίκτητης ανοσίας. Επιπλέον, η βιταμίνη D λειτουργεί ως διεγέρτης συγκεκριμένων ανοσιακών κυττάρων. Υπάρχουν μελέτες οι οποίες υποστηρίζουν ότι τα άτομα με έλλειψη βιταμίνης D είναι πιο επιρρεπή σε λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος ενώ ανάλογα με τον πληθυσμό και τη δοσολογία έχει δείξει ότι μπορεί να μειώσει έως και 40% την πιθανότητα αναπνευστικής λοίμωξης. Φυσικά, υπάρχει και ο αντίποδας των μελετών βάσει των οποίων συγκεκριμένες δόσεις D έχουν ανοσοκατασταλτική δράση. Η διατροφική της πρόσληψη δεν είναι περιορισμένη κυρίως επειδή τα περισσότερα τρόφιμα είναι φτωχά σε βιταμίνη D σε συνδυασμό με το γεγονός ότι οι πλούσιες πηγές της είναι τα λιπαρά ψάρια όπως οι σαρδέλες, ο κολιός, ο σολομός τα οποία δεν καταναλώνονται συστηματικά.
Οπωσδήποτε η επικέντρωση στις παραπάνω βιταμίνες δεν θα πρέπει να υποτιμά τον εξίσου σημαντικό ρόλο των υπόλοιπων βιταμινών με χαρακτηριστικότερες τις βιταμίνες Ε και C. Αρχικά και δύο βιταμίνες αποτελούν ισχυρούς αντιοξειδωτικούς παράγοντες οι οποίοι προστατεύουν τις κυτταρικές δομές του ανοσοποιητικού καθότι γνωρίζουμε ότι η οξείδωση έχει ανοσοκατασταλτική δράση. Ξεχωριστά η βιταμίνη C συσχετίζεται και με την ομοιόσταση του ανοσοποιητικού και την ρύθμιση της αντίδρασης του σε ασθενείς που εμφανίζουν σύνδρομο συστηματικής φλεγμονώδους αντίδρασης. Η επίδραση της βιταμίνης Ε στην ανοσία έχει διερευνηθεί μέσω μελετών με ζώα εργαστηρίου σε συνθήκες έλλειψης βιταμίνης Ε όπου και είχε διαπιστωθεί η παραγωγή συγκεκριμένων ανοσολογικών κυττάρων μετά τη διόρθωση της έλλειψης. Στους ανθρώπους τα αποτελέσματα της συμπληρωματικής βιταμίνης Ε είναι αμφιλεγόμενα αν και στους ηλικιωμένους φαίνεται ότι συμβάλλει στην απόκριση του ανοσοποιητικού (καλύτερη παραγωγή αντισωμάτων) μετά από εμβολιασμό για ηπατίτιδα Β. Διατροφικά μιλώντας, η πρόσληψη τόσο της βιταμίνης C όσο και της Ε μπορεί να εξασφαλιστεί από την καθημερινή κατανάλωση λαχανικών/φρούτων και ελαιόλαδου αντίστοιχα.
Θα σου αρέσει σίγουρα:
Οπωσδήποτε οι παραπάνω βιταμίνες καθώς και άλλα στοιχεία της διατροφής μας όπως τα Ω3/Ω6 λιπαρά οξέα αλλά και τα μέταλλα παίζουν λειτουργικό ρόλο στο ανοσοποιητικό σύστημα. Επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον στις βιταμίνες αξίζει να παρατηρήσουμε ότι τα μεγαλύτερα οφέλη από τη λήψη τους επιβεβαιώνονται στα άτομα με ανεπάρκεια ή έλλειψη. Αυτό φυσικά δεν θα πρέπει να αναιρεί ότι η πρόσληψη τους από την τροφή οφείλει να είναι ο πρωταρχικός μας στόχος. Επομένως, οι χρήσιμες συμβουλές για την ενίσχυση του ανοσοποιητικού σημαίνει καθημερινή πρόσληψη πολύχρωμων λαχανικών και φρούτων, ολικής σιτηρών, επιλογή ελαιόλαδου καθώς και ξηρών καρπών με κύρια τα καρύδια και τα αμύγδαλα. Μια διατροφή πλούσια σε καρπούς ανεπεξέργαστους στην οποία υπερτερούν οι φυτικές τροφές με συχνή κατανάλωση μικρών λιπαρών ψαριών δεν είναι άλλη από τη Μεσογειακή διατροφή. Φυσικά μέσα σε όλο αυτό που ονομάζεται διατροφή χρειάζεται να λαμβάνουμε υπόψη την ιδιοσυγκρασία το οποίο επιστημονικά ονομάζεται γενετικός ποικιλομορφισμός και μπορεί να μας ορίσει την επάρκεια αλλά και λειτουργικότητα των παραπάνω θρεπτικών στοιχείων.
Βιβλιογραφία
- Calder PC. Feeding the immune system. Proc Nutr Soc. 2013;72(3):299-309. doi: 10.1017/S0029665113001286
- Mitra S, Paul S, Roy S,et al. Exploring the Immune-Boosting Functions of Vitamins and Minerals as Nutritional Food Bioactive Compounds: A Comprehensive Review. Molecules. 2022;27(2):555. doi: 10.3390/molecules27020555
