Περιοδοντίτιδα: αίτια και θεραπεία

Η περιοδοντίτιδα συγκαταλέγεται στα προβλήματα υγείας με τη μεγαλύτερη συχνότητα στον πληθυσμό σε παγκόσμιο επίπεδο. Αποτελεί χρόνια φλεγμονώδη πολυπαραγοντική νόσο ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να είναι ταχεία η εξέλιξή της (κυρίως λόγω γενετικών παραγόντων).

H περιοδοντική νόσος αφορά τους ιστούς που στηρίζουν τα δόντια, δηλαδή τα ούλα και το οστούν που περιβάλλει τις ρίζες των δοντιών. Όταν η φλεγμονή περιορίζεται μόνο στην περιοχή των ούλων, τότε η νόσος ονομάζεται ουλίτιδα. Όμως, η φλεγμονή αυτή μπορεί να επεκταθεί σε μεγαλύτερο βάθος εφόσον δεν υπάρξει θεραπεία, και να αρχίσει να πλησιάζει το οστούν. Σε αυτή την περίπτωση το οστούν αρχίζει να απορροφάται προοδευτικά, οπότε η νόσος ορίζεται ως περιοδοντίτιδα.

Τα πρώιμα σημεία της νόσου είναι η αιμορραγία των ούλων και η υφίζησή τους, με συνεπακόλουθη την αποκάλυψη τμήματος των ριζών τους, ενώ όταν έχει χαθεί αρκετό από το οστούν που στηρίζει τα δόντια αρχίζει η κινητικότητά τους, ακόμα και η μετακίνησή/μετανάστευσή τους.

Η περιοδοντίτιδα συσχετίζεται πρωτίστως με μικρόβια που ζουν μέσα στη στοματική κοιλότητα σε όλους τους ανθρώπους. Τα μικρόβια αυτά κάτω από ευνοϊκές συνθήκες (ανεπαρκής στοματική υγιεινή, απουσία τακτικού οδοντιατρικού ελέγχου, κακότεχνες οδοντιατρικές εργασίες) πολλαπλασιάζονται, οργανώνονται και σχηματίζουν το λεγόμενο μικροβιακό βιοϋμένιο (οδοντική πλάκα). Η μη διατάραξη και παραμονή του μικροβιακού βιοϋμενίου, σε συνδυασμό με την παρουσία επιβαρυντικών παραγόντων (κάπνισμα, γενετικό υπόβαθρο, συστηματικές νόσοι), και η αλληλεπίδρασή τους με την φλεγμονώδη αντίδραση του ανοσολογικού συστήματος του ξενιστή (άμυνα του οργανισμού) συντελεί στην προοδευτική καταστροφή των στηρικτικών ιστών των δοντιών. Χαρακτηριστικό της νόσου είναι η μη αίσθηση πόνου από τον ασθενή, παρά μόνο όταν η κατάσταση είναι αρκετά προχωρημένη. Σε καταληκτικά στάδια η περιοδοντική νόσος αφορά στην απώλεια δοντιών λόγω της πλήρους απώλειας του οστού που τα στηρίζει. Η περιοδοντίτιδα αποτελεί το κύριο αίτιο απώλειας των δοντιών στον ενήλικο πληθυσμό.

Είναι σαφές ότι εφόσον πρόκειται για νόσο που οφείλεται σε μικρόβια που υπάρχουν στη στοματική κοιλότητα που εισέρχονται από το περιβάλλον, η άσκηση σωστής στοματικής υγιεινής είναι πρωταρχικής σημασίας προκειμένου να μην επιτρέπεται ο πολλαπλασιασμός και η οργάνωσή τους σε ώριμο βιοϋμένιο, σε καθημερινή βάση, ώστε να αποτρέπεται η έναρξη φλεγμονώδους διαδικασίας στους περιοδοντικούς ιστούς. Εφόσον υπάρχει τακτικός οδοντιατρικός έλεγχος, μπορεί η νόσος να διαγνωστεί και να αντιμετωπιστεί σε πολύ πρώιμα στάδια. Παραδοσιακά η διάγνωση τίθεται αποκλειστικά με κριτήρια αποκλειστικά κλινικά και ακτινογραφικά. Σήμερα όμως, είναι δυνατή η διάγνωση και εξατομίκευση της θεραπείας με την αξιοποίηση μικροβιολογικών και γενετικών διαγνωστικών δοκιμασιών.

Στις παρεμβάσεις αντιμετώπισης της νόσου περιλαμβάνονται η φάση ελέγχου της φλεγμονής σε πρώτο στάδιο (συντηρητική φάση, που αποσκοπεί στην παύση της νόσου). Η φάση αυτή περιλαμβάνει αρχικά τη συμμόρφωση του ατόμου στην άσκηση σωστής στοματικής υγιεινής, τον έλεγχο των παραγόντων κινδύνου και την απομάκρυνση του μικροβιακού βιοϋμενίου και της τρυγίας («πέτρας»). Η απομάκρυνση μπορεί να ενισχυθεί με ή χωρίς την εφαρμογή βοηθητικών θεραπευτικών μέσων, όπως η τοπική εφαρμογή ή η συστηματική λήψη αντιβιοτικών, ή οι στοματικές πλύσεις με αντιμικροβιακά διαλύματα.

Η επόμενη φάση περιλαμβάνει την φάση της αποκατάστασης των βλαβών που αποσκοπεί στο να διορθωθούν χειρουργικά τα προβλήματα που έχει ήδη δημιουργήσει η νόσος στο οστό στην πορεία της.

Τα τελευταία χρόνια εφαρμόζονται τα lasers στη θεραπεία της περιοδοντίτιδας. Ο λόγος είναι προκειμένου να ξεπεραστούν μειονεκτήματα της παραδοσιακής θεραπείας (δυσκολία ή πόνος από τη χειρουργική παρέμβαση, αντιμετώπιση ανθεκτικών μικροβίων, όχι πλήρης απομάκρυνση των μικροβιακών τοξινών) και να αξιοποιηθούν πλεονεκτήματα των lasers όπως η πιο άνετη και ανώδυνη διαδικασία για τον ασθενή κατά τη θεραπεία, η πλήρης καταστροφή των παθογόνων μικροβίων ακόμα και σε δυσπρόσιτες περιοχές μέσα στα ούλα, και η βελτιωμένη επούλωση των ιστών από την εφαρμογή τους (βιοδιέγερση).

Τέλος, μετά το πέρας της θεραπείας, έρχεται ίσως το σημαντικότερο τμήμα της, η διατήρηση του θεραπευτικού αποτελέσματος. Αυτό περιλαμβάνει την επίσκεψη του ασθενούς ανά τακτά χρονικά διαστήματα, καθοριζόμενα από διάφορους παράγοντες (συνέπεια στη στοματική υγιεινή, οδοντιατρικές εργασίες, ιατρικό ιστορικό) προκειμένου να πραγματοποιείται οδοντιατρικός έλεγχος, και κυρίως διατάραξη των μικροβιακών εναποθέσεων, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται μη υποτροπή της νόσου, καθότι το αίτιό της (μικρόβια) βρίσκεται διαρκώς μέσα στη στοματική κοιλότητα του ατόμου.

Η πρόληψη στο σπίτι και η έγκαιρη και τακτική οδοντιατρική παρακολούθηση βοηθάει στην θεραπεία της νόσου σε πρώιμα στάδια κι έτσι πιθανότητα της δυσάρεστης εμπειρία της απώλειας δοντιών του ασθενούς από προχωρημένη νόσο ελαχιστοποιείται.

Ενδεικτική βιβλιογραφία:

1) Petersen, P.E. & Ogawa, H. The global burden of periodontal disease: towards integration with chronic disease prevention and control. Periodontol 2000 60, 15-39 (2012).

2) Kassebaum, N.J. et al. Global burden of severe periodontitis in 1990-2010: a systematic review and meta-regression. J Dent Res 93, 1045-53 (2014).

3) Tonetti MS, Greenwell H, Kornman KS. Staging and grading of periodontitis: Framework and proposal of a new classification and case definition. J Periodontol. 2018 Jun;89 Suppl 1:S159-S172.

4) Sanz M, Herrera D, Kebschull M, et al. Treatment of stage I-III periodontitis-The EFP S3 level clinical practice guideline [published correction appears in J Clin Periodontol. 2021 Jan;48(1):163]. J Clin Periodontol. 2020;47 Suppl 22(Suppl 22):4-60. doi:10.1111/jcpe.13290.