Κακοσμία στόματος και θειούχες ενώσεις

Μία από τις συχνότερες αιτίες επίσκεψης στον οδοντίατρο αποτελεί η «δυσάρεστη αναπνοή» (όπως περιγράφεται από τους ασθενείς) ή αλλιώς «κακοσμία της στοματικής κοιλότητας». Η κακοσμία της στοματικής κοιλότητας προκαλεί δυσφορία στο ίδιο το άτομο και επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό και την κοινωνική ζωή του. Είναι γεγονός ότι ο σύγχρονος τρόπος ζωής, σε συνδυασμό με διατροφικές επιλογές αμφίβολης ποιότητας και θρεπτικής αξίας, επιδρά καθοριστικά στο ζήτημα αυτό.

Ο επιστημονικός όρος που περιγράφει την κακοσμία είναι η «χαλίτωση» (halitosis). Η χαλίτωση διακρίνεται σε ενδοστοματική ή εξωστοματική, ανάλογα με την πηγή προέλευσής της.

Η διερεύνηση και διάγνωση της αιτιολογίας της οδηγεί στην αποτελεσματική αντιμετώπισή της.

Όσον αφορά την εξωστοματική, αυτή καλύπτει περίπου το 5-10% των περιπτώσεων, και διακρίνεται είτε σε αιματογενή (κυρίως από την πτητική θειούχο ένωση δι-μεθυλ-σουλφίδιο, CH₃SCH₃), είτε σε μη-αιματογενή (προέρχεται από τη μύτη και τον αεραγωγό). Η διάκρισή μεταξύ εξωστοματικής και ενδοστοματικής γίνεται με σύγκριση της αναπνοής μεταξύ μύτης και στόματος.

Στην περίπτωση της εξωστοματικής, μη-αιματογενούς προέλευσης χαλίτωσης, αυτή μπορεί να προέρχεται από λοιμώξεις στο φάρυγγα (αμυγδαλίτιδα), στη μύτη, στο αναπνευστικό σύστημα (ή άλλη παθολογική κατάσταση στους πνεύμονες όπως καρκίνος ή φυματίωση) ή παθήσεις στο στομάχι. Όσον αφορά την εξωστοματική χαλίτωση αιματογενούς προέλευσης, αυτή μπορεί να προέρχεται από συστηματικά νοσήματα (νόσοι ήπατος και νεφρών, σακχαρώδης διαβήτης), μεταβολικά νοσήματα, τροφές (όπως το σκόρδο και το κρεμμύδι), ή φάρμακα.

Το μεγαλύτερο ποσοστό της κακοσμίας είναι ενδοστοματικής προέλευσης. Η κακοσμία ενδοστοματικής προέλευσης προέρχεται κυρίως από τη ραχιαία επιφάνεια της γλώσσας, το σάλιο, και τους περιοδοντικούς θυλάκους («εντοπισμένες ή εκτεταμένες περιοχές στα ούλα γύρω από τα δόντια όπου έχει χαθεί οστό και παρουσιάζουν μεγάλο βάθος»). Επίσης προέρχεται και από οδοντικές περιοχές κάτω από κακότεχνες εμφράξεις ή προσθετικές εργασίες όπου παραμένουν υπολείμματα τροφών.

Σε αυτές τις περιοχές τα αναερόβια βακτήρια διασπούν αμινοξέα που περιέχουν θείο (κυστεΐνη και μεθειονίνη). Παράγωγα αυτής της διαδικασίας αποτελούν θειούχες πτητικές ενώσεις με δυσάρεστη οσμή όπως το υδρόθειο (Hydrogen sulfide), η μεθυλ-μερκαπτάνη (Methyl-mercaptan), και σε μικρότερη ποσότητα το δι-μεθυλ-σουλφίδιο (Dimethyl sulfide).

Πολλές φορές οι ασθενείς διαμαρτύρονται για κακοσμία του στόματος τις πρωινές ώρες, γεγονός που είναι απόλυτα συνδεδεμένο με την ελαττωμένη έκκριση σάλιου κατά τη διάρκεια  του βραδινού ύπνου, γεγονός που επιτρέπει τον πολλαπλασιασμό των αναερόβιων βακτηρίων τα οποία ενοχοποιούνται για την παραγωγή των δύσοσμων πτητικών ενώσεων. Αντίστοιχη εύνοια πολλαπλασιασμού των αναερόβιων βακτηρίων και ως συνέπεια, των θειούχων πτητικών ενώσεων, παρατηρείται και σε ελαττωμένη έκκριση σάλιου ως αποτέλεσμα λήψης φαρμάκων που οδηγούν σε ξηροστομία (π.χ. διουρητικά, αντικαταθλιπτικά κ.λπ.).

Έχει αποδειχθεί επίσης ότι υγιή άτομα με χρόνιο στρες, χαρακτηρίζονται από αυξημένη ποσότητα συγκεκριμένων αναερόβιων βακτηρίων στο σάλιο και παραγωγή θειούχων πτητικών ενώσεων εντός της στοματικής κοιλότητας που ευθύνονται για κακοσμία.

Ένα άλλο αίτιο της ενδοστοματικής κακοσμίας μπορεί να οφείλεται σε θειούχες πτητικές ενώσεις που παράγονται στο γαστρεντερικό σύστημα. Διαβρώσεις του επιθηλίου στη γαστρεντερική περιοχή, οι οποίες προκαλούνται κυρίως από το ελικοβακτηρίδιο (Helicobacter pylori), μπορούν να οδηγήσουν σε αυξημένη παραγωγή θειούχων πτητικών ενώσεων και ως αποτέλεσμα σε χαλίτωση.

Αρχικά, θα πρέπει να τεθεί η σωστή διάγνωση της πηγής προέλευσης της κακοσμίας. Εφόσον αποκλειστούν άλλα αίτια (σακχαρώδης διαβήτης, παθήσεις του αναπνευστικού και του γαστρεντερικού, νεφρική ή ηπατική ανεπάρκεια, κ.α.) και τεθεί η διάγνωση προέλευσής της από θειούχες πτητικές ενώσεις ως αποτέλεσμα μεταβολισμού αναερόβιων βακτηρίων της στοματικής κοιλότητας, ο ασθενής εκπαιδεύεται στη σωστή καθημερινή άσκηση της στοματικής υγιεινής με την ορθή χρήση της οδοντόβουρτσας και των μέσων μεσοδόντιου καθαρισμού για την απομάκρυνση του μικροβιακών εναποθέσεων. Επίσης, συστήνεται η χρήση ειδικών μέσων καθαρισμού της γλώσσας (βούρτσες ή ξέστρα γλώσσας), ώστε να απομακρυνθούν σχολαστικά και αποτελεσματικά οι μικροβιακές εναποθέσεις. Επίσης, συστήνεται η χρήση αντισηπτικών και αντιμικροβιακών στοματικών διαλυμάτων τα οποία έχουν συμπληρωματικό ρόλο στην ελάττωση των παθογόνων βακτηρίων.

Για την πλήρη απομάκρυνση των μικροβιακών εναποθέσεων και την ελάττωση στο στόμα των παθογόνων βακτηρίων καθώς και την αποκατάσταση της υγείας των περιοδοντικών ιστών, θα πρέπει να πραγματοποιείται θεραπεία των περιοδοντικών νόσων (ουλίτιδα, περιοδοντίτιδα). Κακότεχνες ή παλαιές αποκαταστάσεις ή τερηδονισμένα δόντια, θα πρέπει να θεραπεύονται προκειμένου να μην ευνοούν τον πολλαπλασιασμό των βακτηρίων.

Εφόσον οι αιτιολογικοί παράγοντες που προκαλούν την κακοσμία δεν εντοπίζονται στη στοματική κοιλότητα, τότε ο θεράπων οδοντίατρος θα πρέπει να παραπέμπει τον ασθενή σε ιατρό κατάλληλης ειδικότητας (π.χ γαστρεντερολόγο, ενδοκρινολόγο) για τη διερεύνησή τους και την θεραπευτική επίλυση του προβλήματος.

Ενδεικτική βιβλιογραφία:

1. Liu XN, Shinada K, Chen XC, et al. (2006) Oral malodor-related parameters in the Chinese general population. J Clin Periodontol 33(1): 31-36.
2. Nani BD, Lima PO, Marcondes FK, et al. (2017) Changes in salivary microbiota increase volatile sulfur compounds production in healthy male subjects with academic-related chronic stress. PLoS One 12(3): e0173686.
3. Quirynen M, Avontroodt P, Soers C, et al. (2004) Impact of tongue cleansers on microbial load and taste. J Clin Periodontol 31(7): 506-510.
4. Rosenberg M (1996) Clinical assessment of bad breath: current concepts. J Am Dent Assoc 127(4): 475-482.
5. Suarez FL, Furne JK, Springfield J, et al. (2000) Morning breath odor: influence of treatments on sulfur gases. J Dent Res 79(10): 1773-1777.
6. Tangerman A and Winkel EG (2007) Intra- and extra-oral halitosis: finding of a new form of extra-oral blood-borne halitosis caused by dimethyl sulphide. J Clin Periodontol 34(9): 748-755.
7. Tangerman A, Winkel EG, de Laat L, et al. (2012) Halitosis and Helicobacter pylori infection. J Breath Res 6(1): 017102.
8. Tsai CC, Chou HH, Wu TL, et al. (2008) The levels of volatile sulfur compounds in mouth air from patients with chronic periodontitis. J Periodontal Res 43(2): 186-193.
9. Yoo SH, Jung HS, Sohn WS, et al. (2008) Volatile sulfur compounds as a predictor for esophagogastroduodenal mucosal injury. Gut Liver 2(2): 113-118.